Het Lab Toekomstige Generaties organiseerde op 21 juli jl. een ToekomstRaad over de mooist mogelijke toekomst voor de kwestie: Toekomst Landbouw en Boeren, met aandacht voor eigendom, circulariteit en arbeid. We onderzoeken via de Weg van de Kwestie de vraag: Hoe kan de circulaire landbouw bijdragen aan het borgen van landbouw beroepen in Nederland voor toekomstige generaties? In de ToekomstRaad over de kwestie werd het open gesprek gevoerd met voornamelijk jonge en oude boeren. We vragen ons af wat we nu kunnen doen en laten om er te komen. We stappen in de schoenen van persona’s in de toekomst en stellen ons de mooist mogelijke toekomst voor:
We zien een jonge boer voor ons die leeft in het jaar 2121. Haar naam is Cees. Ze woont en werkt op Texel en heeft vrouwelijke en mannelijke kwaliteiten. Cees ís voedselproducent. Ze doet veel te voet en om haar verder afgelegen landerijen, klanten, familie en vrienden te bereiken rijdt ze het eiland rond op en Friese Squat. Dat is een schone en collectieve leenauto die meerdere mensen kan vervoeren.
Wat meteen opvalt in vergelijking met 100 jaar geleden, is dat er veel minder verkeer is. Lange tijd waren vooral de vervuilende auto’s van de toeristen een doorn in het oog voor de bewoners van het eiland.
Wat overeen komt met 100 jaar geleden is het grote gevoel van vrijheid van ondernemen. Door de wereldwijde ecologische crisis en alarmerende rapporten over klimaatverandering, groeide in 2021 het besef dat we op Texel op een unieke en prachtige plek op Aarde mogen leven. En om dat zo te houden. Om de mooie plek te behouden waren er wel een aantal belangrijke dingen nodig.
In de eerste plaats bleek van belang de bestaande voedingsbodem voor de mooist mogelijk toekomst vast te houden en te versterken.
Een belangrijk element daarbij is de notie dat de natuur van iedereen is – en niet in bezit van wie dan ook. Die notie werd op Texel breed gedeeld, maar dreigde langzamerhand onder te sneeuwen. Het leek onderhand alleen nog maar te gaan om de cijfers, en de boeren droegen de risico’s.
Ook groeiden kinderen op Texel traditioneel op met het gevoel dat alles in overvloed aanwezig is. Je hoorde de boeren ook niet klagen, zolang uiteindelijk de koelkast meestal vol was.
Een ander element van belang is het ‘samen werken’. Mensen op Texel gunnen elkaar dingen, ook wanneer er niet direct een eigen belang bij is. In 2021 was er al sprake van kringlooplandbouw, waarvoor samenwerking in de keten en tussen sectoren van cruciaal belang is.
In de jaren die daarop volgden werden deze waarden niet alleen benoemd, maar daadwerkelijk ‘beloond’ door ze te vertalen in coherent beleid en politieke beslissingen. Zo werd in heel Nederland – en later ook Europa – ongezond voedsel hoger belast en werd de ‘echte prijs’ ingevoerd.
De transformatie werd o.a. ingezet door in de winkels zichtbaar te maken welk bedrag van de prijs van een product (bijvoorbeeld een brood of een liter melk ten goede kwam aan de boer en welke sociale en milieukosten ermee gemoeid waren.
De transformatie werd ook ingezet door naar alle sectoren te kijken en de vraag te stellen wie een bijdrage aan de oplossing van de stikstofcrisis en klimaatcrisis kon leveren. De luchtvaart en scheepvaart bleven niet langer buiten schot. Een idee van een boer uit Texel om mensen die 5 jaar lang geen vliegreizen maken te belonen met een vliegreis naar een land van voorkeur bracht een omslag in het toerisme.
Kenmerkend voor Texel in het jaar 2121 is dat er een grotere diversiteit is in het landschap en voedselproducten. De kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw is de dominante vorm van landbouw in Nederland, en boeren uit andere delen van het land leren van de ervaringen van de boeren op Texel. Er zijn meer bedrijven om mee samen te werken en de ketens zijn korter. De mogelijkheden zijn dan ook talrijker. Duurzame materialen worden breed ingezet en er wordt met veel plezier gewerkt aan voedselproductie.
Het plezier om het vak van boer/boerin uit te oefenen is gebaseerd op het feit dat het bedrijf kan worden doorgegeven aan volgende generaties. Dat er in 2121 zekerheid is dat er een goed leven mee kan worden opgebouwd en dat daarvoor ook breed waardering is in de samenleving. Daarmee is de mentaliteit om in één generatie het onderste uit de kan te willen halen doorbroken.
‘Boeren’ is een respectvol beroep en jongeren krijgen perspectief met het werken op het land. Niet alleen wordt de arbeid hoger gewaardeerd, maar ook de kennis en inzet om de bodem te beschermen en verbeteren. Landbouw levert een bijdrage aan de opslag van CO2 in de bodem, hetgeen gewaardeerd wordt in de vorm van certificaten.
Met minder opbrengst wordt er meer inkomen gegeneerd. En de voedselproducten zijn gezonder. Consumenten schatten dat op waarde, hetgeen ook tot uitdrukking komt in de prijs. De echte prijs voor producten wordt ondertussen gerekend in de winkels. De tussenhandel en grote coöperaties die 100 jaar geleden vooral profiteerden, ten koste van de voedselproducenten, zijn ofwel verdwenen ofwel getransformeerd. De producent deelt eindelijk in de welvaart. Voor zover er nog tussenhandel bestaat, is het in handen van de voedselproducten en bewuste consumenten gezamenlijk. De handelsketens zijn korter geworden, ook al is de handel tegelijkertijd ook internationaler geworden.
Door te delen in de welvaart, zijn boeren in staat de grond zelf te financieren. Het speculeren in grond door externe investeerders is zo doorbroken.
Op scholen en in de beroepsopleidingen is er aandacht voor vaardigheden die nodig zijn voor het streven naar synergie, samenwerking met elkaar en met de natuur. Maar ook de specialistische kennis is behouden. Kennis delen is een belangrijke waarde geworden, evenals transparantie en open communicatie.
Cees is blij op Texel te leven en heeft dankzij de reis die zij onlangs naar Indonesië mocht maken nieuwe vrienden gemaakt en nieuwe ideeën opgedaan. Ze ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet.
Het Toekomstbeeld van persona Cees is de tweede van de drie Toekomstbeelden. Het Lab Toekomstige Generaties drie Toekomstbeelden voor de mooist mogelijke toekomst van de kwestie: Toekomst van Landbouw en Boeren. Medio november zal de Waarnemend Ombudspersoon voor Toekomstige Generaties uitspraak doen voor de kwestie.
Lees meer: de Weg van de Kwestie voor Landbouw en Boeren.